Kreidlerdatabase - Jan de Vries - Wereldkampioen

Willem Duys, een halve eeuw geleden de Matthijs van Nieuwkerk van zijn tijd, stelde in zijn kerstuitzending van december 1971 aan Jan de Vries de klassieke sportvraag. „U bent de eerste motorwereldkampioen die Nederland ooit heeft gehad. Hoe voelt dat?” De 27-jarige coureur, in een keurig jasje en overhemd met stropdas, lachte verlegen. „Dat is wel prettig natuurlijk.” De Vries was geen man van grote woorden.

Duys vroeg hem om even op zijn ‘machientje’ te stappen, zoals de tv-presentator de 50 cc Van Veen Kreidler noemde waarop de tengere coureur in de zomer van dat jaar Nederlandse sportgeschiedenis had geschreven. Hij vouwde zich op achter het kuipje van zijn Kreidler en mocht in de studio nog even laten horen hoe zijn motor klonk. Het was een periode waarin De Vries ook buiten circuits in de schijnwerpers stond, bijvoorbeeld als nummer twee achter Ard Schenk bij de verkiezing van de Sportman van het Jaar.

Zondagavond werd bekend dat Nederlands eerste wereldkampioen in een snelheidssport vorige week donderdag aan een acute hartstilstand is overleden, in zijn woonplaats Purmerend, 77 jaar oud – op de dag af twee jaar na de dood van zijn echtgenote.

Alleen zijspancoureur Egbert Streuer werd vaker wereldkampioen: midden jaren 80 driemaal. Van alle Nederlandse motorcoureurs behaalde De Vries de meeste overwinningen in Grote Prijzen, in de jaren waarin er aanzienlijk minder races op de kalender stonden dan nu. Vrijwel allemaal in een gedegen stijl, zonder spectaculaire acties. Van 1968 tot en met ’73 won hij 14 van de 36 Grands Prix waarin hij van start ging: 27 keer stond hij op het podium. Uitsluitend in de 50 cc, de (lichtste) klasse waarin van 1962 tot en met 1983 wereldkampioenschappen werden gehouden.

Grasbaanraces

Na de lagere school volgde De Vries (Sint Jacobiparochie, 5 januari 1944) de lagere technische school (motorvoertuigentechniek), om daarna aan de slag te gaan bij een motorzaak in Leeuwarden. Hij behaalde met het oog op een eigen zaak de benodigde diploma’s, maar van een eigen zaak kwam het niet. Aanvankelijk reed hij grasbaanraces, een in Nederland vooral in het noorden populaire tak van motorsport. In het voorjaar van 1965 zette de 21-jarige De Vries een belangrijke stap naar het wegracen nadat zijn oog was gevallen op een advertentie in een motorblad waarin een talentenjacht op Zandvoort werd aangekondigd. De West-Duitse fabrikant Kreidler was gestopt met racen in de 50 cc-klasse en daarom had de Amsterdamse Kreidler-importeur Henk van Veen besloten een raceteam op te zetten: hij zocht jonge coureurs die ook technisch in staat waren zijn Van Veen Kreidlers door te ontwikkelen.

In de documentaire De geschiedenis van de 50 cc die RTV Drenthe in 2009 maakte, vertelde Van Veen waar hij die dag in Zandvoort op lette: „Hoe zit zo’n knaap in de stroomlijn, hoe komt-ie d’r uit in een bocht, hoe accelereert ie, wanneer schakelt-ie terug voor een bocht – of helemaal niet, remt-ie alleen maar… Alle fouten en voordelen hebben we in puntenwaarderingen omgezet en toen kwamen er twee jongens uit: Jan de Vries en Aalt Toersen.”

Van Veen nam beide oud-50 cc-grasbaanracers in dienst. Voor De Vries kwam naar eigen zeggen een jongensdroom uit. In zijn eerste race, in de straten van Tubbergen, ging hij als tweede over de finish, achter Toersen. Hun ‘fabrieksracers’ zouden op de race-afdeling aan de Haarlemmerweg in Amsterdam steeds meer naar eigen Nederlandse smaak worden getuned en omgebouwd, later nog met hulp van een Duitse ingenieur, tot luchtgekoelde motorfietsen met een 50 cc-krachtbron waaruit een maximale hoeveelheid paardenkrachten getoverd zou worden.

‘Een inschattingsfoutje’

In 1968, een jaar nadat hij met zijn vriendin Rommy Visser uit Woudsend was getrouwd en met wie hij een zoon en twee dochters zou krijgen, debuteerde De Vries in een internationale race: de TT in Assen. Hij behaalde een knappe vierde plek maar zou er daarna in de vijf optredens voor eigen publiek in Assen niet één keer in slagen naar de overwinning te rijden. De tweede plek – drie keer – was het hoogst haalbare, onder meer in het eerste volledige internationale seizoen van De Vries en Toersen, in 1969.

Toersen, die zich ondergewaardeerd voelde, ook financieel, vertrok na enkele jaren bij Kreidler en zo was De Vries daar opeens de enige kampioenskandidaat in de ‘borrelglasklasse’, zoals de 50 cc vanwege de omvang van de zuiger in de ééncylinders ook wel werd genoemd.

In het nieuwe seizoen 1970 behaalde De Vries in september zijn eerste overwinning in een internationale race, in de Grote Prijs der Naties, op Monza. Hoewel de Spanjaard Angel Nieto in die 50 cc-race viel behaalde hij op Monza zijn tweede wereldtitel, omdat zijn belangrijkste concurrent Toersen, nu op een (Nederlandse) Jamathi, ook ten val was gekomen. Overigens kwamen ook in de jaren 60 en 70 net als in de Formule 1 veel motorcoureurs in Grote Prijzen om het leven, maar in de 50 cc bleven ongelukken mede door de betrekkelijk lage snelheden meestal zonder ernstige gevolgen. De valpartijen van de Vries waren op de vingers van één hand te tellen. Hij brak nooit iets.

In het hol van de leeuw

In 1971 legde De Vries de basis voor zijn wereldtitel met een overwinning (met overmacht) in Salzburg, won vervolgens op Hockenheim en Spa-Francorchamps, en besliste de strijd met Nieto in de laatste race, in het hol van de leeuw. Psychologische oorlogvoering vanuit het Spaanse kamp liet hem koud. „Als ik in bed lag, was ik de moeilijke bochten aan het repeteren”, zei hij in een interview met de Leeuwarder Courant. „Ik kende het circuit uit m’n hoofd: dat gaf vertrouwen.”

In die beslissende race kwam Nieto bij zijn pogingen om De Vries bij te houden ten val en zo reed de Nederlander onbedreigd naar de overwinning, met een voorsprong van 50 seconden op de nummer twee. Nieto was voor eigen publiek onttroond en Nederland had er een sportheld bij.

Die wereldtitel was tevens de bekroning van een race-project dat in 1965 was begonnen. De Kreidler-bromfietsen vlogen in Nederland intussen over de toonbank, en werden net als Zündapps en de Yamaha’s opgevoerd tot machines waarmee vooral oudere tieners in de jaren 70 met snelheden ver boven de toegestane 50 kilometer per uur naar school of werk reden.

In 1972 eindigen De Vries en Nieto gelijk in de WK-stand: ieder wonnen ze drie races en ze werden ieder drie keer tweede. De opgetelde eindtijden waren beslissend voor de titel, in het voordeel van de Spanjaard. Daarna lag de weg naar de tweede wereldtitel van De Vries open, omdat Nieto’s team Derbi er (tijdelijk) mee stopte en de coureur twee seizoenen uitsluitend in de 125 cc zou rijden. „Er was wel erg weinig concurrentie”, zei De Vries in 2009 in de documentaire van RTV Drenthe.

De rode race-overall

De Vries besloot te stoppen met racen. Aan een buitenlands avontuur of een zwaardere raceklasse had hij geen behoefte. „Ik had het wel gezien, eerlijk gezegd”, zei hij in 2009. Hij werd monteur en tuner bij Kreidler en begeleidde in die hoedanigheid zijn opvolger Henk van Kessel in 1974 naar de wereldtitel – ook een makkie in een deelnemersveld waar Nieto voor het tweede achtereenvolgende jaar ontbrak.

Na die wereldtitel in 1974 trok Kreidler-importeur Van Veen zich terug uit de racerij en keerde Nieto terug in de 50 cc, op een Kreidler. De man die dat seizoen zijn motor afstelde: Jan de Vries. In een interview zou de Nederlander over die opmerkelijke alliantie met zijn vroegere rivaal zeggen dat ‘Angel’ aanvankelijk wat wantrouwend op diens hulp reageerde: „Maar ik zei: ‘Ik ben een Fries, ik beduvel nooit iemand’.” En zo werden Nieto en De Vries nog vrienden.

Na zijn succesvolle carrière stond de kampioensmotor van De Vries zo’n 25 jaar op zolder, „achter de schotten”, vertelde hij aan de Leeuwarder Courant. „Ik keek er niet meer naar om.” Uiteindelijk zou hij op zijn Kreidler, „het vierde kindje in m’n gezin”, nog regelmatig aan de start verschijnen van historische races.

Vorig jaar juni draaide Jan de Vries voor het laatst de gashendel van zijn Kreidler open. Op het circuit in Assen, op de dag dat de vanwege corona afgelaste TT zou worden gehouden, reden Wil Hartog – TT-winnaar in 1977 in de 500 cc – en hij nog een paar rondjes op hun oude motoren. Na afloop poserend voor de fotograaf, tegenover de lege hoofdtribune, stond De Vries erbij zoals op het podium in Jarama in 1973 na zijn laatste race, als de nieuwe wereldkampioen. In de rode race-overall die hem na al die jaren nog steeds paste. Met daarop in blokletters Kreidler – net als in Spanje destijds de rits geopend tussen de I en de D – het merk waarmee hij geschiedenis schreef.

Jan de Vries krijgt in de begin tachtiger jaren de opdracht van Henk van Veen om de Van Veen Kreidler racer uit 1973 na te bouwen.

De Vries wil de racer identiek nabouwen met bestaande onderdelen uit de Van Veen Renstal, zoals de Vries ook bereden heeft tijdens de laatste Grand Prix 50cc op het circuit van Jarama op 23 september 1973.
Maar Jan de Vries komt nu na al die jaren met het volgende bijzondere verhaal naar buiten, wat hij eigenlijk nooit gedurfd heeft, maar nu wel de tijd voor rijp vindt.

Enkele dagen na de laatste GP overwinning van Jan de Vries in Jarama komt Henk van Veen naar Jan toe met de mededeling dat Yamaha het blok heeft gekocht waarmee Jan voor het laatst heeft gereden in Jarama en wil deze spoedig op de proefbank hebben.

’s Avonds komen er vier vertegenwoordigers van Yamaha bij Van Veen Import en bekijken het motorblok met verdere onderdelen grondig.
Dezelfde personen van Yamaha hebben in Madrid al vele foto’s gemaakt van het motorblok, cilinder en uitlaat. Evenals de nummers op het blok en cilinder genoteerd.
Deze personen van Yamaha nemen nog dezelfde avond het complete blok, cilinder en uitlaat mee.

Jan moet dit uiterst geheim houden van Henk van Veen, maar na bijna vijftig jaar moet dat wel gezegd kunnen worden.

Ferry Brouwer zegt altijd dat wij een Kreidler cilinder hebben nagebouwd op basis van een Yamaha 250cc viercilinder en dat is ook zo, aldus Jan.
Dit gebeurde dus allemaal vlak na de laatste Grand Prix in Jarama op 23 september 1973.

(Tekst Marcel Hermans)